TỰ HẠI HAY GIAO TIẾP?

Trong một buổi học Trị liệu chơi, có một số cha mẹ đã hỏi mình về các hành vi tự hại của con: con đập đầu vào tường, đồ đạc – hết lần này đến lần khác, đến mức trán sưng hoặc bầm; con đấm vào ngục rất mạnh khi con giân dữ hoặc quá phấn khích...

Và cha mẹ chia sẻ rằng họ cảm thấy sợ hãi và lo lắng – không biết làm sao để giữ con an toàn.

Tất nhiên, việc giữ con an toàn là điều quan trọng hàng đầu. Ở Gánh Xiếc, nếu ở cùng trẻ trong phòng chơi (dù là lớn hay nhỏ, trẻ hay lớn tuổi), và trẻ đang có hành vi như vậy, chúng mình sẽ lấy một cái gối hoặc chăn để kê lên tường. Khi trẻ cắn tay, chúng mình sẽ đưa ra những lựa chọn khác cho bé nhai – như một thanh nhai chuyên dụng hoặc một thứ gì đó khác thay vì cắn vào tay. Nếu trẻ cầm một món đồ chơi cứng và dùng nó để đánh vào người, chúng mình sẽ bình tĩnh lấy món đồ đó ra khỏi tay bé và để nó lên kệ ngoài tầm với.

Tuy nhiên – một điều (có thể là tuyệt vời) là: phần lớn thời gian, trẻ không muốn những lựa chọn thay thế. Thường trẻ sẽ tìm một chỗ khác trên tường để tiếp tục đập đầu...Tại sao trẻ lại tiếp tục làm điều gì đó nếu điều đó thật sự gây đau?

Một số chuyên gia nhiều kinh nghiệm cho rằng chúng ta cần nhìn nhận “hành vi tự hại” theo cách khác – điều gì sẽ xảy ra nếu những hành vi này thực ra không gây hại cho trẻ? Theo các giáo viên ở trung tâm điều trị tự kỷ Mỹ, trong 99% các trường hợp, trẻ chỉ đang tìm ra một cách trông có vẻ như đang làm đau bản thân, nhưng thật ra trẻ đã phát hiện ra cách không gây đau chút nào.

Bạn có thể thử đập trán vào tường. Bạn sẽ thấy rằng trẻ thường đập vào phần trước trán – phần cứng nhất của hộp sọ – hoặc bạn sẽ thấy rằng trẻ cắn vào phần thịt mềm bên dưới ngón cái. Hãy thử – cắn mạnh vào phần đó trên tay bạn. Có thể bạn sẽ để lại dấu răng nhưng thực tế là không đau. Trẻ của chúng ta vô cùng THÔNG MINH– và trẻ chỉ đơn giản là đang tìm cách tác động đến thế giới xung quanh và có được điều mình muốn.

Thêm vào đó, chúng ta phải nhớ rằng cơ thể và hệ thần kinh cảm giác của trẻ khác với chúng ta. Nhiều trẻ có biểu hiện giảm cảm giác (hypo-sensitive) – tức là trẻ không cảm nhận các kích thích rõ ràng như người lớn – và vì vậy trẻ luôn tìm kiếm áp lực mạnh lên tay, chân hoặc đầu. Trẻ có thể chịu được – thậm chí thích mức áp lực mà với người lớn có thể cảm thấy khó chịu. Một số người tự kỷ từng mô tả rằng tay, chân hay đầu của mình cảm thấy tê – nên việc trẻ tìm kiếm kích thích từ bên ngoài là hoàn toàn hợp lý, vì nếu không có nó, trẻ không cảm nhận được cơ thể mình.

Vậy nên – nếu chúng ta tin rằng trẻ rất thông minh, và rằng hệ giác quan của trẻ khác chúng ta, thì chúng ta có thể thay đổi góc nhìn. Một đứa trẻ có hành vi "tự hại" có thể chỉ đang cố gắng giao tiếp với chúng ta – muốn gửi cho chúng ta thông điệp “HÃY LẮNG NGHE CON”.

Vậy hãy cùng lắng nghe. Hãy cố hiểu trẻ đang thực sự nói điều gì – để ta có thể đáp ứng đúng nhu cầu thực sự của trẻ. Hãy giữ bình tĩnh, nhẹ nhàng, và thay đổi góc nhìn sang sự TÒ MÒ VÀ MONG MUỐN HỖ TRỢ. Bằng cách đó, chúng ta có thể giúp trẻ từ bỏ những hành vi này.

Theo các chuyên gia tại trung tâm điều trị tự kỷ Mỹ, thông qua hành vi “tự hại”, trẻ đang nói với chúng ta rằng:

1. Con muốn có nhiều quyền kiểm soát hơn. Thế giới xung quanh trẻ thường xuyên gây quá tải và vượt khỏi tầm kiểm soát, và trẻ muốn kiểm soát được nhiều hơn trong cuộc sống của mình. Trẻ có thể đập đầu khi ra ngoài vì có quá nhiều kích thích. Hay đập đầu khi anh/em gây ồn ào vì bị quá tải. Trẻ muốn ít kích thích hơn và nhiều kiểm soát hơn.

2. Cơ thể trẻ cần kích thích thể chất – đôi khi trong người trẻ rất khó chịu nên trẻ đập đầu để giảm áp lực hoặc giúp trẻ cảm nhận cơ thể. Cảm giác đó thay đổi mỗi ngày – trẻ không kiểm soát được – cắn tay hoặc đập đầu giúp cơ thể trẻ dễ chịu hơn.

Bạn có thể:

1. Tạo KHÔNG GIAN CHƠI HOẶC THƯ GIÃN: Nếu bạn đã có phòng chơi, hãy cho trẻ thời gian ở đó mỗi ngày – đó là nơi an toàn nhất với trẻ. Nhiều trẻ có hành vi đập đầu, cắn tay... đã giảm hoặc ngừng hoàn toàn khi được chơi trong phòng chơi thường xuyên. Nếu chưa có, bạn hãy tạo một góc yên tĩnh trong nhà để trẻ thư giãn, và khi có thể bạn hãy vào đó với trẻ.

2. CHO TRẺ QUYỀN KIỂM SOÁT: Trong phòng chơi, bạn có thể cho trẻ quyền kiểm soát – im lặng khi trẻ im lặng, tham gia vào hành vi lặp lại của trẻ, chỉ chơi trò chơi mà trẻ chọn. Càng có nhiều kiểm soát, trẻ càng ít cần đến hành vi tự hại.

3. Cung cấp KÍCH THÍCH THỂ CHẤT: Nếu trẻ đập đầu, hãy thử xoa bóp hoặc tạo áp lực nhẹ lên đầu, quai hàm, cổ. Trẻ có thể thích được xoa, gãi nhẹ – hoặc thích áp lực mạnh. Có trẻ sẽ không thích sờ đầu nhưng lại cho bạn bóp chân. Chỉ làm điều trẻ cho phép – nhớ rằng trao quyền kiểm soát là ưu tiên hàng đầu. Nếu trẻ đập đầu thường xuyên, bạn có thể tìm hiểu về liệu pháp craniosacral – một hình thức xoa bóp giúp điều chỉnh cấu trúc hộp sọ để trẻ cảm thấy thoải mái hơn. Bạn có thể tìm hiểu về liệu pháp này trong bộ sách “Hành trình vượt lên tự kỷ” của tác giả Lemer.

4. Xem lại CHẾ ĐỘ ĂN của trẻ: Nếu trẻ thường xuyên đập đầu hoặc tự cắn, có thể đó là phản ứng với thứ gì đó trẻ đã ăn. Rất nhiều trường hợp, hành vi này liên quan đến lượng đường – đặc biệt là đường chế biến. Cơ thể trẻ nhạy cảm hơn người lớn, và dị ứng hoặc nhạy cảm với thực phẩm có thể gây ra hành vi tự hại.

Xin gửi tình yêu thương đến bạn và con!

Hoa Le (sưu tầm)